گفتگوی تفصیلی مهر با سورنا ستاری:
بازیگران سنتی بازار در مبارزه با نوآوری بازنده اند
لیزر تگ: معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری ضمن تاکید بر ضرورت ورود دانش بنیان ها به اقتصادهای بزرگ کشور معتقد می باشد که در مبارزه بازیگران سنتی بازار با نوآوری، بخش سنتی حتما بازنده است.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری، میترا سعیدی کیا و ندا نظری: از آغاز سال و با تعیین شعار «تولید، دانش بنیان؛ اشتغال آفرین» برای سال ۱۴۰۱، مقام معظم رهبری بارها بر افزایش کمی و ارتقای سطح کیفی فعالیتهای دانش بنیانی تاکید کردند.
ایشان همینطور ضمن بر شمردن خصوصیت های دانش بنیانی و تاکید بر پرهیز از ورود بی در و پیکر به عرصه دانش بنیانی، خطاب به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سایر مسؤلان ذیربط اظهار داشتند: «یک نکته در مورد این شرکتهای دانش بنیان و تولید دانش بنیان که بنده لازم است تذکّر بدهم، این است که البتّه تذکّراتی قبلاً عرض شده لکن اینها را هم اضافه بر آن عرض می کنم. برای شرکتهای دانش بنیان باید ضوابط کیفی تعیین بشود. بایستی شرکت هایی که به وجود می آیند یک خصوصیّاتی داشته باشند که این خصوصیّات حیاتی می باشد، اساسی است، مهم می باشد.»
رهبر انقلاب شاخص های فعالیت شرکتها در حوزه دانش بنیانی را نوآوری، کاهش ارزبری، اشتغال آفرینی، حل مساله، قابلیت صادرات، داشتن نیروهای متخصص و ارزش افزوده آفرینی بر شمردند و تاکید کردند: «به معنای واقعی کلمه در [یک شرکت] دانش بنیان یک نوآوری باید وجود داشته باشد که حالا برخی از خصوصیّات دیگر را هم عرض خواهم کرد. یا فلان شرکت مونتاژی، مونتاژگران، که در واقع مونتاژ هم همان واردات بی رویّه است با یک شکل دیگری؛ این تولید نیست، این به اصطلاح آفرینندگی محصول نیست؛ این یک نوع واردات است. این بیاید بعنوان شرکت دانش بنیان مثلا شناخته بشود! این جوری نیست. ازاین رو احتیاج است به این که شاخصهای دقیقی، شاخصهای کیفی که فکر می کنم [این] کار در ارتباط با معاونت علمی است یا هر جایی که بالاخره متصدّی تأیید این شرکت ها است معیّن کنند را و آنها را جدّی بگیرند.»
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مهم ترین نهاد اجرایی کشور در زمینه توسعه، نظارت و پشتیبانی از شرکتهای دانش بنیان است و الان با تعیین شعار سال به نظر می آید مسئولیتهای سنگین تری هم بر دوش آن باشد. از همین رو برای اطلاع از برنامه های این معاونت هم راستا با تأکیدات و هشدارهای مقام معظم رهبری به سراغ دکتر سورنا ستاری، معان علمی و فناوری رئیس جمهور رفتیم تا در گفتگویی، آخرین وضعیت شرکتهای دانش بنیان، قابلیت ها و توانایی های آنها برای حل مشکلات کشور، برنامه ها برای افزایش کمی و کیفی فعالیت ها و تولیدات فناورانه را جویا شویم.
مشروح گفتگوی مهر با سورنا ستاری را در زیر می خوانید:
*با توجه به این که شعار سال تعیین شده از جانب رهبری، در عرصه دانش بنیانی است و ایشان به افزایش تعداد شرکتهای دانش بنیان و باز طراحی ملاک ها و معیارهای ارزیابی این شرکتها تاکید دارند، بفرمائید معاونت علمی و فناوری برای تحقق و اجرایی سازی تأکیدات ایشان چه تدابیری اندیشیده و چه برنامه هایی در دستور کار خود دارد؟
مسئله دانش بنیانی، یک فرهنگ است که باید در جامعه توسعه پیدا کند؛ این فرهنگ جدید درحال نفوذ به محیط دانشگاهی، کسب و کارها و اقتصاد کشور ماست؛ طی ۸ سال گذشته، در فرهنگ کارآفرینی لغات جدیدی مانند استارت آپ ها، کارخانجات نوآوری، مراکز نوآوری، صندوق های ریسک پذیر و … اضافه شده که این ادبیات در دانشگاه ها و صنایع بزرگ کشورمان حاکم شده است به طوریکه صنایع و دانشگاه ها به فکر راه اندازی پارک ها و مراکز نوآوری هستند.
به هر حال کشور به سمت دانش بنیانی حرکت می کند در صورتی که تا قبل از اینها، صنایع بزرگ و دانشگاه ها در یک اکوسیستم دیگری رشد پیدا کرده بودند.
جا افتادن فرهنگ دانش بنیانی در صنعت و دانشگاه، یک حرکت بزرگ فرهنگی به حساب می آید که این می تواند آرام آرام به ذهن عموم مردم هم وارد شود؛ اگر می خواهیم نخبگان مان را در داخل نگه داریم باید این ادبیات را در فرهنگ عمومی جامعه وارد نماییم.
مدت ها بود که برخی افراد از این که مقرر است یک شرکت کوچک چه کاری انجام دهد، ما را به سخره می گرفتند؛ حالا همین شرکتها از نظر اقتصادی به مرحله ای رسیده اند که یک کشور در مورد آنها صحبت می کند و به یک بازیگر اصلی در سطح ملی و بین المللی تبدیل گشته اند. این شرکتها در تمام حوزه های مهم کشور نقش دارند.
طی این سال ها شاهد رشد کمی و کیفی شرکتهای دانش بنیانی بودیم که می توانند با ایجاد یک اکوسیستم جدید مشکلات کشور را برطرف کنند و محصول را به دست مردم برسانند؛ در پژوهش هایی که با پول دولت انجام می شود امکان دارد نتایجی کسب شود ولی یک چیز هیچگاه صورت نمی گیرد و آن تولید محصول است.
مقام معظم رهبری به توسعه شرکتهای دانش بنیان تاکید دارند که این مورد حتما باید اتفاق بیافتد؛ ما امیدواریم که به این هدف برسیم و اساسا سال جاری توسعه قابل توجهی در تعداد شرکتهای دانش بنیان خواهیم داشت؛ برای افزایش کمی تعداد شرکتهای دانش بنیان و تحقق منویات رهبری، برنامه های مفصلی تدارک دیده ایم و در این راه به همکاری سایر ارگان ها نیاز است.
*یکی از اقداماتی که به نظر می آید برای تحقق شعار سال لازم است نفوذ فناوری و ساختارهای دانش بنیان به دستگاههای اجرایی می باشد. معاونت علمی هم در ابتدای سال جلساتی را با محور دانش بنیان با وزارت خانه های مختلف برگزار کرده است، در این حوزه اقدامات و برنامه های شما چیست؟
اولین اقدام برای تحقق شعار سال مصوباتی است که برای وزارت خانه ها بعنوان نقشه راه مشخص شده است. ما تلاش کردیم در مصوبات دولت، راهکارهایی را برای رفع مشکلات وزارت خانه ها عرضه دهیم؛ دستگاههای اجرایی به واسطه این مصوبات موظف به همکاری در عرصه دانش بنیانی می شوند.
حوزه های کشاورزی، نفت، نیرو، صنعت و معدن، حوزه های پتروشیمی و… صنایعی هستند که باید به عرصه دانش بنیانی ورود کنند چونکه خیلی از مشکلات این وزارت خانه ها به واسطه دانش بنیان ها حل می شود.
از سوی دیگر در جهت تحقق شعار سال و تأکیدات حضرت آقا تدوین طرح جهش تولید دانش بنیان طی ۳ سال گذشته بود که اخیرا مورد تأیید و تصویب شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی رسید. این قانون علاوه بر تحقق شعار سال، می تواند خیلی از زیر ساخت های فکری کشور را هم تغییر دهد. سال جاری مجموعه ای از ضوابط، قوانین و دستورالعمل ها را از دل قانون جهش تولید خواهیم داشت که این یک تحول بزرگ در صنعت است؛ این قانون نقشه راه کشور در حوزه فناوری در ۱۵-۲۰ سال آینده خواهد بود و کسی هم طی این مدت به آن دست نخواهد زد؛ مانند قانون پشتیبانی از دانش بنیان ها مصوب ۱۳۸۷ که تقریباً بالای ۹۵ درصد اجرایی شده است.
قانون سال ۱۳۸۷ از اول هم ربطی به معاونت علمی نداشت ولی در قانون جهش تولید بسیاری از موارد را مد نظر قرار دادیم که پس از تصویب می توانیم بگوییم که چه تحولی در نظام اقتصادی کشور، نظام صنعتی و نظام دانشگاهی کشور بوجود می آورد. برای اجرایی سازی این قانون ۱۲ آیین نامه باید به تصویب دولت برسد که پیش نویس همه آنها آماده است و بمحض ابلاغ قانون برای تصویب در دولت عرضه می شود.
*از بین وزارت خانه ها و نهادهای اجرایی کشور تمرکز شما بیشتر روی کدام بخش و حوزه صنعتی خواهد بود؟
حوزه های دارای نقش اقتصادی مهم در کشور اولویت اول ما خواهد بود مثلا شرکتهای معدنی دارای مشکلاتی در حوزه تأمین آب و تصفیه پساب و شیرین سازی آب هستند؛ از طرفی هیچگاه اکتشافات زیرسطحی در حوزه معادن کشور ما بیشتر از ۵۰ متر نبوده در صورتی که کشورهای پیشرفته تا اعماق ۲-۳ هزار متر اکتشاف انجام داده اند.
صنعت معدن کشور ما به انواع ایده در زمینه ماشین آلات استخراج، زنجیره تولید الیاژهای جدید، خاک های نادر و … نیاز دارد. یک شرکت معدنی که مثلا در کشور سالی حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان سود بین سهامداران و بورس پخش می کند. این پول می تواند منشأ نوآوری باشد و از خام فروشی فاصله بگیرد و در نتیجه سود بیشتری بین سهامداران خود تقسیم کند.
اکنون شاهد بیکاری فارغ التحصیلان زمین شناسی در کشور هستیم آنهم در کشوری که از منظر معدنی غنی است؛ این نشان داده است اکوسیستم صنایع معدنی گرفتار مشکلی است و حلقه ارتباط میان دانشگاه و صنعت در آن شکل نگرفته است.
یکی دیگر از حوزه هایی که در معاونت علمی روی آن تمرکز داریم حوزه کشاورزی است. حالا اکوسیستم کشاورزی گرفتار مساله است نیروی متخصص در این عرصه تربیت نمی گردد یا اگر هم بشود در این عرصه مشغول به کار نیستند؛ خوشبختانه حذف یارانه سنگین در بخش کشاورزی سبب می شود که نوآوری در این عرصه توسعه یابد. چونکه این یارانه، فساد زیادی را به همراه داشت و این مانع توسعه نوآوری بود. حالا با حذف یارانه زمینه توسعه نوآوری در بخش کشاورزی هم فراهم می شود.
ما در معاونت علمی و فناوری ارتباط بین صنایع و فناوران را برقرار می نماییم.
قانون جهش تولید دانش بنیان به اختصاص عوارض خام فروشی و واردات ماشین آلات به نوآوری در این عرصه ها تاکید کرده است و در این قانون آمده است که این عوارض صرف نوآوری و تحقیق و توسعه و ساخت ماشین آلات خطوط تولید شود.
زمانیکه خط تولید وارداتی باشد تحقیق و توسعه و نفوذ تکنولوژی قطع می شود چون هر تغییراتی باید توسط همان بخش خارجی اتفاق بیافتد؛ این یکی از اشتباهات بزرگ کشور در سالهای گذشته بوده که ماشین الات را به سادگی با تعرفه پایین وارد می کرد که معاف از عوارض هم بودند.
*به نظر شما این پتانسیل در عرصه فناوری کشور وجود دارد که تعداد شرکتهای دانش بنیان کشور دو برابر شود؟ اساساً امکان افزایش کمی تعداد دانش بنیانها وجود دارد و به چه شکل؟
ما حتما باید به این سمت حرکت نماییم که تعداد شرکتهای دانش بنیان افزایش یابد. برنامه افزایش تعداد شرکتهای دانش بنیان از قبل هم در دستور کار معاونت علمی بوده است؛ تأکیدات رهبری و انتخاب شعار سال سبب شده کل کشور به این سمت حرکت کنند. این فرصت برای ما مهم و غنیمت است و باید از آن نهایت استفاده را داشته باشیم.
اینکه حتی شرکتهای بزرگ حالا خواستار حرکت در راه دانش بنیانی هستند همان اتفاقی است که ما انتظارش را می کشیدیم.
*بله افزایش تقاضا برای دانش بنیان شدن قابل پیشبینی است و همین افزایش، نظارت بیشتر و در نظر گرفتن برخی ملاحظات را برای بی در و پیکر نشدن فرآیند دانش بنیانی (هشدار رهبری) ضروری می کند.
البته که شروط دانش بنیان شدن در معاونت علمی و فناوری مشخص است برپایه همین شروط است که گاهی شاهد این هستیم که استارت آپ های کوچک می توانند مجوز دانش بنیانی بگیرند؛ اما یک کارخانه بزرگ نمی تواند دانش بنیان شود.
شروط دانش بنیان شدن در معاونت علمی و فناوری مشخص است برپایه همین شروط است که گاهی شاهد این هستیم که استارت آپ های کوچک می توانند مجوز دانش بنیانی بگیرند؛ اما یک کارخانه بزرگ نمی تواند دانش بنیان شود
موضوعی که در دانش بنیانی برای ما مهم می باشد این است که خود فرد از خودش چه توانایی هایی دارد؛ این که خط تولیدش از یک کشور پیشرفته وارد شده باشد، از نظر ما دانش بنیان محسوب نمی شود؛ نه این که واردات کار درستی نباشد اما این در ارتباط با حیطه ما در معاونت عملی نمی گردد.
هنر ما تزریق ایده به صنعت و دانشگاه است تا تحول در عرصه دانش بنیانی رخ دهد. برای این منظور، راه اندازی مراکز نوآوری را در پیش گرفتیم. در ابتدای کار، این مراکز نوآوری در دانشگاه ها راه اندازی شدند اما هم اکنون صنایع هم خواستار راه اندازی چنین مراکزی هستند.
اکنون به سمتی می رویم که تغییر فرهنگ در دانشگاه ها و صنایع بزرگ درحال تغییر است.
بزرگترین کاری که طی این سال ها در حوزه دانش بنیانی شد، تربیت یک نسل کارآفرین بود نمی توان اینها را با نسل قبل مقایسه کرد. نسل قبل باید پول می داشت تا کارخانه راه اندازی می کرد ولی نسل جدید کارافرین، جوان، پویا، با اعتماد به نفس و تحصیل کرده است که با دانش روز خود می توانند صنعت راه اندازی کند و حتی به مرحله صادرات هم برسد بدون این که بر مال، منال و سرمایه خودش متکی باشد.
تمام کارآفرینان کشور داستان های مشابهی دارند. همه آنها کار خویش را از زیرزمین با قرض و قوله، پراید فروشی و.. شروع کردند و الان شرکتهای بزرگی شده اند. مصداق چنین نسلی، حضور بیشتر از ۳۰ نماینده در مجلس شورای اسلامی است که از همین زیست بوم رشد یافتند که تدوین و تصویب طرح جهش تولید هم به واسطه همین نسل محقق شد. همینطور تغییر فرهنگ را می توانیم در اتاق بازرگانی که سال ها جهت گیری وارداتی داشته است ببینیم. حالا بیشتر از ۲۰ شرکت دانش بنیان در اتاق بازرگانی حضور دارند تا جهت گیری اتاق را هم تغییر دهند.
این فرهنگ جدید در صنعت و اقتصاد خودش را نشان داده است.
پایه پیشرفت، تولد در زیست بوم و اکوسیستم فناوری و نوآوری است؛ هیچ چیزی خلق الساعه ایجاد نمی شود؛ هیچ غول چراغ جادویی وجود ندارد؛ باید ایده ای زاده و بزرگ شود تا به یک شرکت دانش بنیان برسد. فکر می کنم ما در معاونت علمی توانسته ایم این سیکل را اثبات نماییم.
*این نگرانی وجود دارد که تعداد شرکتهای دانش بنیانی که محصولات با کیفیتی ندارند رو به ازدیاد رود؛ برای پیشگیری از این منظور چه اقدامی انجام می دهید؟
اگر محیط کسب و کار درست باشد این اتفاق نمی افتد و باید این را هم در نظر گرفت که اینها با پول دولت ایجاد نمی گردد بلکه با بودجه بخش خصوصی توسعه می یابند.
باید بدانیم که شاید از هر ۱۰ تیم، ۲-۳ تیم بتوانند ایده خویش را به محصول تبدیل کنند. ریزش در این راه زیاد است و ماندن تیم ها به عوامل زیادی بستگی دارد. اما بر مبنای مطالعات جهانی، جوانی که استارت آپی را راه اندازی می نماید تا آخر عمرش همین کار را ادامه می دهد و ادم پشت میز نشینی نخواهد شد؛ حتی اگر استخدام شود پس از دو- سه سال کارش را رها می کند و مجدد کسب و کار جدید خودش را راه می اندازد.
ما قبل از هر چیزی یک فرهنگ را توسعه داده ایم؛ این که «تو می توانی»، «تو می توانی روی پای خودت بایستی»، «تو می توانی محیط اطراف خودت را تغییربدهی»، «تو می توانی اشتغال ایجاد کنی» و… همه این آموزش ها فرهنگی است. ما نمی توانیم پشت میز بنشینیم و بگوییم باید کشور اینطور اداره شود و… نمی گردد. باید برای هر تغییر هزینه پرداخت کرد و این به سادگی نیست. کسی که خواهان تغییر در محیط اطراف است اول باید خودش تغییر کند و هزینه بدهد.
*برای رسیدن به شاخصهای کیفی فعالیتهای دانش بنیانی چه برنامه هایی دارید؟
رشد کیفی شرکتهای دانش بنیان در میزان فروش مشخص می شود. این میزان فروش در سال ۱۳۹۹ برابر با ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بود که قابل مقایسه با چندین سال پیش از آن نیست. تیرماه سال جاری میزان فروش شرکت ها در سال ۱۴۰۰ مشخص می شود که اساسا عدد قابل توجهی خواهد بود.
توسعه پارک های علم و فناوری بسیار مهم می باشد. پارک های علم و فناوری حاصل سرمایه گذاری دولت در زیر ساخت ها و تقویت زیست بوم دانش بنیان هستند و به اعتقاد من با پول دولت نمی توان در پژوهش، اقتصاد ایجاد کرد. با پول دولت در پژوهش نمی توانیم محصول تولید نماییم و دست مردم بدهیم؛ محصول حاصل سرمایه گذاری بخش خصوصی در پژوهش است. دولت هر چقدر سرمایه گذاری کند به محصول نمی رسد و این بدان معناست که نمی تواند مساله مردم را حل کند.
ما در سرمایه گذاری بخش پژوهش اشتباه کردیم؛ پژوهشگاه دولتی راه اندازی کردیم. در صورتی که این پژوهشگاه ها محلی برای استخدام اعضای هیئت علمی شدند؛ ما منتور پژوهش بودیم نه مجری پژوهش.
پژوهش دولتی مثل صنعت دولتی است و ناممکن است در صنعت با پول دولت محصولی به دست مردم برسد. نتیجه کیفی در اکوسیستم فناوری و نوآوری حاصل سرمایه گذاری بخش خصوصی است. البته لازم است که دولت در حوزه هایی مانند علوم پایه و پژوهش های زمانبر و راهبردی که برای بخش خصوصی صرفه ای ندارد، ورود کند؛ چونکه معلوم نیست نتیجه چنین پژوهش هایی مثلا طی دهه های آینده چه خواهد بود.
*در زمینه ورود بخش خصوصی و سرمایه گذاری آن به پژوهش و فناوری موفق عمل کردید؟ عملکرد خودتان را در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید؟
وقتی فروش شرکت ها ۳۰۰ هزار میلیارد تومان بوده این نشان داده است که ساختارهای بوجود آمده طی این سال ها که توسط بخش خصوصی سرمایه گذاری شده است موفق بوده است. دانشگاه ها که به تنهایی نمی توانستند با بخش خصوصی همکاری کنند. ما در معاونت علمی مرکز نوآوری را در دانشگاه ها ایجاد کردیم؛ مراکز نوآوری را در بخش خصوصی هم راه اندازی کردیم؛ شتابدهنده ها هم که خصوصی هستند و ساختارهایی هستند که روی یک دانشجو سرمایه گذاری می کنند. یک نفر با یک ایده وارد شتابدهنده می شود و با تیم و در نهایت با دادن درصدی از سهام شرکت و چندین پرسنل در چارچوب یک شرکت از شتابدهنده خارج می شود. مکانیزم بین شتابدهنده و دانشجو یک مکانیزم برد-برد است. این ها همه بخش خصوصی هستند.
اکنون در پارک فناوری پردیس نسبت سرمایه گذاری بخش خصوصی به دولتی ۲۵ به یک است؛ یعنی یک میلیارد دولت برای زمین، آب، برق، سیستم ای تی، فیبر نوری و… اختصاص داده و بخش خصوصی ۲۵ میلیارد سرمایه گزاری نموده است. وقتی از کارخانجات نوآوری صحبت می نماییم یعنی بخش خصوصی کلیه هزینه های زیر ساخت را هم با خود می آورد. در واقع یک پارک علم و فناوری کاملاً خصوصی است.
من فکر می کنم ما برای جا انداختن این مورد بسیار موفق بوده ایم چونکه کشوری با فرهنگ نفتی هستیم؛ یعنی فرهنگ کارآفرینی به خاطر پول نفت سرکوب شده است. مصداق این مورد را می توانیم در خوزستان ببینیم که با وجود منابع غنی در این استان، فرهنگ کارآفرینی ضعیفی به واسطه فرهنگ نفتی در آنجا وجود دارد؛ آرزوی هر جوان خوزستانی این است که کارمند نفت باشد؛ در صورتی که مکانیزم کارمندپروری با کارافرینی متضاد است.
حتی پارک علم و فناوری خوزستان نسبت به پارک های استانهای همجوارش سطح پایینی دارد با وجود این که صنایع بزرگی در خوزستان فعال اند؛ این صنایع به واسطه پول نفت بوجود آمده و فرهنگ غنی را در کارآفرینی از بین برده اند.
*یعنی با سرمایه گذاری خصوصی اتفاقات خوبی در اکوسیستم فناوری کشور رخ می دهد؟
یک زمانی در بحث های دانشگاهی توسعه های عجیب و غریب داشتیم که به طور عمده با پول دولت اتفاق می افتاد. اما حالا تحولات در اکوسیستم فناوری و نواوری با بخش خصوصی امکان پذیر است. هم اکنون شاهد آن هستیم که در حوزه های فناوری اتفاقات خوبی رخ داده است. این اتفاقات توسط استارت اپ های خدماتی که از تکنولوژی های بالایی بهره برده اند رقم خورده است. به جز این شرکتهای دانش بنیانی در حوزه هایی مانند فناوری اطلاعات، بیوتکنولوژی، نانو، هوافضا، فعالیت می نمایند که پیشرو هستند این همان اتفاق خوب است.
در دوران تحصیل ما همه کتاب ها هم ترجمه بود ولی حالا جوانی که به دانشگاه می رود بیشتر از ۹۰ درصد از تجهیزات آزمایشگاهی ایرانی بهره می برد. این تجهیزات های-تک در داخل ساخته شده همین به دانشجو روحیه می دهد؛ این باید در حوزه علم هم اتفاق بیافتد. ما باید به جایی برسیم که خودمان علم متناسب با بوم کشورمان را تولید نماییم که بر مبنای نیازهایمان باشد.
وقتی دانشگاه به سمت متنوع سازی درآمد می رود و متکی به بودجه دولتی نیست جای پیشرفت دارد. رئیس دانشگاه شریف اعلام نموده سال جاری ۴ هزار میلیارد تومان قرارداد صنعتی منعقد خواهد کرد، این یعنی ارتباط و تبادل. هم اکنون هم ۶۵۰ شرکت در اطراف این دانشگاه شکل گرفته و هزاران جوان نخبه در این مراکز مشغول فعالیتند، در حالیکه زمانی پر از مکانیکی و ساندویچی بود.
اینکه حالا کارآفرینانی داریم که از بطن دانشگاه بیرون آمده و کار می کنند و با نسل قبلی متفاوت هستند و هیچ سنخیتی با کار آفرینان سنتی ندارند؛ یعنی اتفاق بزرگی رخ داده است.
*به وضعیت خوزستان اشاره کردید. شما برای تغییر فرهنگ نفتی به نوآوری در خوزستان چه کردید؟
ما از ۷-۸ سال قبل زمان زیادی را برای خوزستان صرف کردیم اما این استان موانع زیادی دارد؛ اخیراً به توافقاتی با استانداری رسیدیم که پارک علم و فناوری خوزستان توسعه یابد.
لازم است که دولت در چنین مواقعی بودجه ای را اختصاص بدهد که اکوسیستم فناوری و نوآوری شکل بگیرد و پس از توسعه، راه را برای بخش خصوصی باز بگذارد. هر استانی که برای اکوسیستم فناوری و نوآوری خود، امکانات محلی را اختصاص می دهد مثلا زمین یا ساختمان با زیر ساخت مناسب به پارک علم و فناوری اختصاص می دهد و از معاونت علمی درخواست بودجه برای توسعه می کند آن استان موفق است؛ اما اگر در ابتدای کار، بدون در نظر گرفتن امکانات محلی برای توسعه زیست بوم فناوری و نوآوری خواهان اختصاص بودجه باشد متوجه می شویم که هنوز این استان جای کار دارد.
*آیا بنا دارید در معاونت علمی ملاک ها و معیارهای ارزیابی دانش بنیان ها را تغییر دهید؟
واقعیت این است که ما باید به سمتی برویم که ایده ها در صنعت پیاده سازی شوند؛ آن موقع است که دیگر لازم نیست سیستم ارزیابی دانش بنیانی داشته باشیم چون در دنیا هم چنین معیارهایی برای ارزیابی وجود ندارد.
وجود معیارهای ارزیابی در معاونت علمی مختص سیستم بومی ما است در صورتی که شرکتهای خارجی مثلا در دسته بندی های «های تک»، «مید تک» و «لو تک» قرار می گیرند. در معاونت علمی و فناوری دانش بنیانی یک مجوز تشویقی برای ارزیابی است.
ما در معاونت علمی نگاه بخشی نداشتیم از روز نخست هدف مان این بود که به کشور، ساختار جدید اقتصاد و محیط کسب و کار جدید را معرفی نماییم.
البته در این میان بخش های خصوصی سنتی هم در مبارزه با نوآوری کم از بخش دولتی ندارند و جز بزرگترین موانع به شمار می روند بنابراین طی این سال ها توانستیم در بخش هایی مانند بیمه، اداره مالیات و … تحولاتی را ایجاد نماییم. بعنوان مثال شعبه های ویژه در اداره مالیات و بیمه برای ارزیابی شرکتهای دانش بنیان راه اندازی شدند و برای این منظور افرادی آموزش دیدند تا زیست بوم جدید و محیط کسب و کار جدیدی ایجاد شود.
همه بخش ها بازیگران سنتی دارند که با نوآوری مبارزه می کند اما ما ثابت کردیم که استارت آپ ها می توانند بازیگران سنتی را شکست دهند. چونکه بازیگران سنتی و جدید در یک زمین بازی نمی کنند و سنتی ها از اقدامات کارآفرینان جدید سر در نمی آورند همه بخش ها بازیگران سنتی دارند که با نوآوری مبارزه می کند اما ما ثابت کردیم که استارت آپ ها می توانند بازیگران سنتی را شکست دهند. چونکه بازیگران سنتی و جدید در یک زمین بازی نمی کنند و سنتی ها از اقدامات کارآفرینان جدید سر در نمی آورند. ازاین رو بازیگران سنتی شکست خورده محسوب می شوند.
اولین مبارزه ما در این عرصه، تاکسی های آنلاین بود. ما به سیستم سنتی تاکسیرانی ثابت کردیم که هر چقدر هم پول داشته باشد یا پشتش گرم باشد این بازی را می بازد. وقتی زیست بوم نوآوری شکل می گیرد همان بازیگران سنتی روی استار آپ های آن حوزه سرمایه گذاری می کنند.
این تجربه در کشاورزی هم به بازیگران سنتی و اصلی حوزه کشاورزی اثبات می شود. رانت بزرگی در حوزه کشاورزی در اختیار عده محدودی قرار گرفته که حالا به بازیگران اصلی در سیستم توزیع، تولید و.. تبدیل گشته اند.
همچنین در یک دوره ای بانکها بعنوان ساختار سنتی در حوزه مالی جلوی فینتک ها مقاومت می کردند اما حالا همه شأن سرمایه گذار در فینتک هستند. در بخش بیمه هم خصومت شرکتهای بیمه با استارت آپ های رشد یافته در این عرصه به وضوح دیده می شد اما حالا همگی سرمایه گذار حوزه بیمه آنلاین هستند. بخش سنتی باید بفهمد که این بازی را می بازد مگر این که خودش در این عرصه ها سرمایه گذاری کند. بزرگان حوزه اقتصاد سنتی ما باید بدانند که جلوی نوآوری می بازند چون ساختار نوآوری به چالش کشاندن بخش سنتی است.
*دقیقا در همین زمینه انتقادی به اکوسیستم نوآوری وارد می شود که ایجاد چنین سیستم هایی با اصل عدالت در تضاد هستند.
بله اما باید قوانین را باور داشته باشیم. مشکل اینجاست که در کشور ما دولت وارد اجرا می شود. به جای این که وارد تنظیم گری و نظارت شود. دولت خودش را وارد مسائل واردات کنجاله، گندم و… کرده که از همینجا با مانع روبر می شود تا انتقال، توزیع، کیفیت و....
لازم است که دولت از این موضوعات کناره گیری کند و نقش نظارت و تنظیم گری را داشته باشد. ما باید در قوانین ضد انحصارمان این را داشته باشیم و کل بازار را ببینیم؛ این بازار شامل خرید عادی و آنلاین می شود.
*برای همین است که امروزه با پیدایش و رشد روز افزون فعالیت شرکتهای فناور در کشورهای مختلف دنیا شاهد ایجاد قوانین ضد انحصار هستیم و هر کشوری به مثابه خود برای مقابله با انحصار شرکتهای فناور دست به تنظیم قوانین تازه می زند. اما باوجود رشد فناوری ما در کشورمان در این حوزه ضعف هایی داریم.
یکی از بحث های جدی همین است. هم اکنون ۲۰ سایت اول دنیا در آمریکا مثلا گوگل، آمازون، فیسبوک، واتس اپ، نتفلیکس و… هستند. در آلمان هم سایت های اول تقریباً همین سایت ها هستند. شاید در ۲۰ سایت اول دو شرکت آلمانی هم نباشند. در برزیل، اروپا و… هم همین ترکیب است. ولی در ایران سایت های ایرانی هم جز نخستین ها هستند؛ علاوه بر گوگل، دیجیکالا، آپارات، تلوبیون، فیلیمو و… جزو سایت های اول ما به شمار می آیند.
وقتی می گوئید هند با آمازون مقابله می کند چون آمازون هندی نیست. آنها حالا متوجه شدند که بازارشان را باخته اند. البته سودهایی هم دارد اما آمازون بالاخره یک شرکت آمریکایی است.
یک جایی مبحث هویت و فرهنگ یک جامعه مطرح است که این گونه زیر سوال می رود.
*با وجود این که ساختارهای جدید در عرصه دانش بنیان طی این چند سال رونق پیدا کرده اما مشکلات و موانعی همچنان پابرجا می باشد و فعالان زیادی در این حوزه به جهت اینکه ایده خویش را به محصول و تولید انبوه برسانند با مشکلاتی دست به گریبان هستند. بروکراسی اداری، تولید نمونه اولیه بدون مشابه در دنیا، اولویت گذاری های شتابدهنده، ناآشنا بودن برخی ارگان ها با تولید دانش بنیان و … نمونه هایی از چالش ها هستند. معاونت علمی برای رفع موانع تولید دانش بنیان چه برنامه ای دارد؟
اخذ مجوز از وزارت بهداشت در کشورهای امریکایی و اروپایی خیلی سخت تر از ایران است ولی نهادهای حامی زیادی دارند.
همانطور که اشاره کردید یکی از اشکالات این شرکت ها این است که برای نخستین بار دستگاه هایی را تولید می کنند که دریافت مجوز از وزارت بهداشت یک مانع برای تولید می شود؛ بعنوان نمونه محققان کشورمان دستگاههای تشخیص سرطان را طراحی نموده اند که نمونه ای در دنیا ندارد؛ مشکل وزارت بهداشت این است که به دنبال نمونه در خارج از ایران برای مقایسه است؛ بله از این موارد زیاد دیده می شود. اما در عین حال وزارت بهداشت راهی جلوی پای شرکت ها قرار می دهد که در چارچوب روش کارآزمایی بالینی، انجام تستهای متفاوت و… بتوانند به هدف نهایی برسند این مشکل در حوزه های دیگر بوضوح به چشم می خورد.
بالاخره ما در یک ساختار واردات چی فعالیت می نماییم و همه وزارت خانه ها هنوز درگیر ساختارهای قدیمی هستند. ما تلاش کردیم در مصوبات دولت، راهکارهای این مشکلات را بیاوریم اما بر این باوریم که زمانی که مطالبات زیاد می شود این مشکلات هم حل می شوند.
ما باید قبول نماییم کشور ما نفتی و با تعداد نفرات زیاد در دولت و قوانین متناقض است با همین قوانین و مقررات کار یک نفر پیش می رود و کار دیگری خیر. برای مثال یکی از اشکالات در وزارت کشاورزی صدور ۳۸۰ مجوز کسب و کاری است که اگر یکی از آنها نباشد کسب و کاری شروع نمی گردد.
یکی از دلایلی که نوآوری در حوزه کشاورزی سرکوب می شود همین مجوزها است؛ کارشناسانی دراین وزارت خانه هستند که با تکنولوژی آشنا نبوده و توجیه هم نیستند بنابراین اگر فردی بخواهد سیستم آبیاری جدید، پرورش میگو با روش جدید یا تولید بذر و… را راه اندازی کند با مشکل مواجه می شود.
در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی نزدیک به ۲ هزار و ۵۰۰ هیأت علمی و ۱۸ هزار نیروی انسانی و ۲۰۰ هزار هکتار زمین در نقاط مختلف کشور درحال انجام تحقیقات دولتی هستند؛ حالا طوری شده اینها به سمت فعالیت در چارچوب پارک علم و فناوری درحال حرکت هستند تا ایده های کشاورزی در این سازمان توسعه یابد. این حرکت شروع شده ولی کند است. همین روش باید در وزارت خانه هایی همچون وزارت بهداشت، صمت، نیرو، نفت پیاده سازی شود.
تا زمانی که ما به اقتصادهای بزرگ نفوذ نکنیم نمی توانیم دانش بنیانی را در کشور آن طور که باید ایجاد نماییم. یکی از اقتصادهای بزرگ وزارت نفت می باشد که باید وارد عرصه دانش بنیانی شود.
یکی دیگر از مشکلات، ورود شرکت ها به بورس است. چونکه ما نمی توانیم این شرکت ها را قیمت گذاری نماییم. بعنوان مثال فیسبوک زمانی واتس اپ را ۲۱ میلیارد دلار خریداری کرد که یک ساختمان کرایه ای با ۴۸ پرسنل بود. سوال این است که چگونه این قیمت گذاری انجام شده است.
در حال حاضر اسنپ رتبه سوم یا چهارم را در دنیا از لحاظ تعداد سرویس روزانه به خود اختصاص داده است؛ مثلا چند سال پیش اوبر شرکت کریم امارات را چند میلیارد دلار خریداری کرد در آن زمان این شرکت نصف اسنپ هم سرویس دهی نمی کرد. حالا مثلا آیا می توانیم اسنپ را ۵ -۴ میلیارد دلار قیمت گذاری کنیم؟
مسئله قیمت گذاری باید در کشورمان جا بیافتد. هم اکنون استارت آپ هایی در کشور فعالیت می نمایند که به صورت گرمی جنس می فروشند و ما هم به همین صورت جنس خریداری می نماییم. بعنوان مثال سالی ۴۰۰ هزار لیتر خون را به اتریش و آلمان ارسال می نماییم که به IVIG و آلبومین تبدیل گردد. آنها هر ویال ۵۰ میلی گرمی را به کشور ما ۲۰۰ یورو می فروشند با این که ماده اولیه از خودمان است.
اکنون یک شرکت دانش بنیان می تواند بیشتر از نیمی از نیاز کشور به IVIG و آلبومین را رفع کند. این شرکت را چطور میتوان قیمت گذاری کرد؛ شاید بتوان خط تولید، تجهیزات و … را قیمت گذاشت اما افراد ایده و تکنولوژی در آن شرکت را چطور می توان قیمت گذاری نمود؟
همین شرکت درگیر وام بانکی است. چون بانک برای دادن وام از شرکت به عنوان ضمانتنامه یک ملک مسکونی در محل مناسب طلب کرده است چطور میتوان به بانک ارزش این شرکت را گفت.
* نقش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این میان چیست؟
ما در مرحله اول بعنوان کاتالیزور از محل صندوق ها به بانکها تضمین می دهیم و ریسک سرمایه گذاری روی شرکت را می پذیریم؛ یکی از مشکلاتی که اخیرا برای ضمانت نامه به وجود آمده این است که هم اکنون شرکتهای دانش بنیان به قدری بزرگ شده اند که صندوق های حمایتی در مقابل آنها کوچک هستند چونکه آنها تا یک سقفی می توانند از شرکت ها حمایت کنند.
تدابیری در بودجه و قانون جهش تولید در نظر گرفته شده که منابع صندوق نوآوری و شکوفایی افزایش یابد؛ هر چه صندوق نوآوری بزرگ تر شود پذیرفتن ریسک شرکتهای دانش بنیان بیشتر می شود؛ این مورد به تنهایی یک پایه تغییر در سیستم بانکی خواهد شد.
تدابیری در بودجه و قانون جهش تولید در نظر گرفته شده که منابع صندوق نوآوری و شکوفایی افزایش یابد؛ هر چه صندوق نوآوری بزرگ تر شود پذیرفتن ریسک شرکتهای دانش بنیان بیشتر می شود؛ این مورد به تنهایی یک پایه تغییر در سیستم بانکی خواهد شد بانکها باید متوجه فرق شرکتهای دانش بنیان و شرکتهای فولادسازی که دارای خط تولید، سوله و… است، بشوند.
*به تسهیلات مالی اشاره کردید. سال قبل هم انتقاداتی به فرآیند اعطای تسهیلات مالی به شرکتها وارد شده بود. قبول دارید که امکان دارد در ساختارهای فعلی سوءاستفاده یا رانت مالی ایجاد شود. برای حل این مشکل چه راهکاری دارید. آیا معاونت علمی نمی تواند نقش نظارتی برای عملکرد صندوق نوآوری بعنوان نهاد حامی مالی دانش بنیان ها داشته باشد.
صندوق نوآوری و شکوفایی مستقیماً زیر نظر معاونت علمی و فناوری نیست ولی بر مبنای آخرین گزارش های عرضه شده، برگشت سرمایه به صندوق وضعیت فوق العاده ای داشته است؛ شخصاً با مدیران بانکها صحبت کردم که در این خصوص رضایت داشتند بنابراین است که بانکها راحتتر به شرکتهای دانش بنیان اعتماد می کنند. در واقع ارزیابی انجام شده در اعطای مجوز دانش بنیان به شرکت ها سبب شده که بازگشت وام دریافتی به بانک نسبت به سایر بخش ها بسیار بهتر باشد.
*آقای دکتر اگر بخواهید در انتهای سال دانش بنیان نتیجه ارزیابی فعالیتهای دانش بنیانی در اکوسیستم فناوری و نوآوری را گزارش دهید این گزارش را برپایه چه شاخص هایی عرضه می دهید؟
شرکت های دانش بنیان بر مبنای شاخصهای مشخصی ارزیابی می شوند. این ارزیابی بر مبنای تعداد شرکت ها، میزان فروش، شرکتهای بورسی، قراردادها، میزان اشتغال و… انجام می شود.
واقعیت این است که به غیر از معاونت علمی و فناوری باید همه کشور تلاش کنند که یک اتفاقی در اکوسیستم فناوری و نوآوری رخ بدهد که بتوانیم در انتها گزارش خوبی عرضه دهیم. مثلا وزیر کشاورزی متعهد شده که تعداد شرکتهای دانش بنیان در حوزه کشاورزی از کمتر از ۴ درصد فعلی به بیشتر از ۱۰ درصد ارتقا یابد.
پدرم یک جمله بعنوان وصیت نامه گفته اند و آن این بود: «سعی کردم خدمتگزار باشم»؛ این شاید یک جمله با ۴ کلمه باشد اما یک دنیا حرف پشت آن است. من همه تمام توانم را در عرصه دانش بنیانی صرف کردم؛ نمی دانم چقدر مؤثر بودم ولی وجدانم آسوده است.
من خوشحالم از این که تاثیر گذاری در این ساختار دانش بنیانی را می بینیم؛ این فرهنگ در عموم مردم هم وارد شده و مهم همین تغییر فرهنگ است چونکه آن چیزی که سبب توسعه می شود «فرهنگ» است.
ما فکر می نماییم با راه اندازی کارخانه های فولاد و … توسعه خواهیم داشت اما قدم اول توسعه، تغییر فرهنگ است و ایجاد کارخانجات در پایین دست فرهنگ اتفاق می افتد. با وجود فرهنگ توسعه میتوان به یک دانشجویی که کارآفرین است با این دید نگاه نماییم که مقرر است این جوان ۵ سال دیگر چه محصولی تولید نماید که قابل سرمایه گذاری باشد و چه ارزش افزوده ای برای جامعه خواهد داشت. در اینصورت است که افراد مهم می شوند. کیفیت آموزش آنها و کیفیت زندگی معنا پیدا می کند.
وقتی این فرهنگ دانش بنیانی در کشور حاکم شود شرکتهای های-تک را خواهیم داشت؛ ما در کشورمان راه توسعه را برعکس طی کردیم و این توسعه با تاکید بر پول نفت و تجهیزات وارداتی شکل گرفته است نه پشتوانه علمی کشور.
*چندماهی از عمر دولت جدید گذشته و رئیس جمهور حکمی برای ماندگاری شما در این سمت صادر نکرده؛ هرازگاهی هم اسامی جدیدی بعنوان جایگزین شما مطرح می شوند؛ نظر خودتان درباره این مورد چیست. آیا مقرر است در معاونت علمی بمانید یا خیر؟
برای من اهمیتی ندارد که در دولت بمانم یا نمانم؛ حقیقت اصلی این است من در تمام این سالهای حضورم در دولت به خانواده ام ظلم کردم. این ظلم بر دوشم سنگینی می کند. خیلی لحظه شماری می کنم به جهت اینکه از این چارچوب بیرون بیایم با این که تا روز آخر فعالیتم با تمام توانم کار می کنم. من اصلاً آدم سیاسی نیستم، تیم ندارم، اتوبوسی هم به معاونت علمی آدم نیاوردم که تیمم را بچینم.
در این عوالم نیستم و تا هر وقت حضور داشته باشم کارم را انجام می دهم؛ با توجه به این که حضرت آقا شعار سال را دانش بنیان ها تعیین کردند باید دیدگاه های جدید و نیروهای جدید درعرصه دانش بنیانی اضافه شود و تاکید می کنم تا هر زمان که باشم کارم را محکم ادامه می دهم و خوشحالم از این که می بی نم این همه مدیر از این زیرساخت به دولت تزریق شده اند و یک نسل جدید کارآفرین بسیار جوان و تحصیل کرده و خلاق در ساختار کار آفرینی کشور ظهور پیدا کرده اند.
منبع: لیزر تگ
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب