به گزارش لیزر تگ به نقل از پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جَوی، حمید علیزاده لاهیجانی، استاد این پژوهشگاه در گزارشی تحلیلی به دریای خزر و سرنوشت تلخش در نبودِ مدیریت منطقه ای پرداخته است.
دریای خزر بزرگ ترین بدنه آبی محصور در خشکی است که سبب تعدیل آب و هوای سواحل پیرامونی می شود. این دریا سبب سرسبزی سواحل جنوبی خزر بوده که بستر شبکه ترابری دریایی کشورهای پیرامونی را به وجود می آورد و از دل آن منابع نفت و گاز استخراج می شود. دریای خزر در چند سده اخیر توسط ایران و شوروی(سپس روسیه) مدیریت می شد. در سده بیستم میلادی تحولات منطقه ای و جهانی روی داد که به چگونگی بهره برداری از منابع دریای خزر اثر گذاشت. این تحولات عبارتند از جنگ جهانی اول، انقلاب روسیه، جنگ جهانی دوم، انقلاب اسلامی در ایران و فروپاشی شوروی.
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ میلادی و تشکیل کشورهای جدید مهم ترین تحول منطقه ای که برای دریای خزر و چگونگی بهره برداری از آن سرنوشت ساز شده است. پیش از آن بهره برداری از منابع زیستی دریای خزر و احیای ذخایر آن با ترتیبات بین دو کشور ایران و شوروی تعیین می شد.
در عین حال بهره برداری از منابع زیستی با ساختار مشخص و زیر نظارت دولت بود و سهم صید قاچاق هم ناچیز بود. ولی حالا توافق ها باید بین پنج کشور صورت گیرد. پس از فروپاشی شوری صید و شکار در خزر بالاتر از ظرفیت زیستی دریا به انجام می رسد. صید ماهیان خاویاری در شروع سده بیستم میلادی، سی هزار تن در سال بود که حالا به صفر رسیده است. اما صید قاچاق هنوز ادامه دارد. صید کل ماهیان در دریای خزر در شروع سده بیستم میلادی، ۶۰۰ هزار تُن در سال بود که حالا به حدود یکصد هزار تن در سال کاهش پیدا کرده است.
کاهش شدید ذخایر و صید مصادف است با فروپاشی شوروی بطوریکه در کشورهای پیرامونی رقابت بر سر افزایش صید در گرفت و صید قاچاق به شدت اضافه گردید.
پس از فروپاشی شوروی نشست های مختلفی بین کشورهای ساحلی انجام شد و ساختارهای مختلف منطقه ای شکل گرفت. نمونه بارز آن تصویب کنوانسیون تهران در ۱۲ اوت ۲۰۰۶ میلادی مصاف با ۲۱ مرداد ۸۵ است که به این مناسبت، این روز به نام روز منطقه ای دریای خزر نامیده شده است.
آیا پس از این همه جلسات، ایجاد ساختارها و توافقات موردی اجرا شده است که اثر محسوس بر محیط زیست خزر داشته باشد؟ اجرای ۲ مورد توافق مهم که شامل ممنوعیت شکار فُوک خزری و ممنوعیت صید ماهیان خاویاری بوده و هست، حالا چگونه است؟ در کشورهای پیرامونی خزر، ماهیان خاوریاری و خاویار آنها به سهولت دردسترس است که حاکی از گستردگی صید قاچاق دارد.
اکنون بالاتر از سه دهه از فروپاشی شوروی می گذرد. زیست بوم دریای خزر هر روز رنجورتر می شود. شاید در نگاه اول پیش روی و پَس روی دریای خزر و در پی آن پر آب شدن و خشک شدن تالاب ها بسیار مهم جلوه کند. نگران تَراز آب و خشک شدن دریای خزر نباشیم. در گذشته تراز آب خزر بالاتر از این هم نوسان داشته و اکوسیستم (مجموعه موجودات زنده) آن پایدار مانده است.آنچه حالا در دریای خزر در حال رخ دادن است بسیار فراتر از نوسان تراز آب به نظر می آید که در بدنه آبی اصلی خزر کم اکسیژنی و افزایش سولفید هیدروژن به جهت گرمایش جهانی در حال گسترش است.
صید و شکار بالاتر از ظرفیت نیز مزید بر آنها شده است. در این شرایط لازم است توافقات انجام شده توسط تک تک کشورها اجرا شود و سیستمی برای پایش اجرا گذاشته شده و بازخورد اجرا برای مردم کشورهای پیرامونی تشریح شود وگرنه با کاهش شدید ذخایر زیستی خزر، انقراض گونه ها و گسترش شکوفایی جلبکی روبرو خواهیم شد که پدیده ای تلخ برای دریا و ساکنان سواحل آن خواهد بود.